Çocukluk çağı yaş grubunda en yaygın yapılanameliyatlardan biri olan tonsillektomi( bademcik ameliyatı), tek başınaya da adenoidektomi (geniz ameliyatı) ile birlikte yapılmaktadır.Tonsillektomi endikasyonları, enfeksiyonlar ,enflamatuvar nedenler ile tıkayıcı hastalıklar olabilir.
Geniz eti burnun arkasında, küçük dilin yukarısında bulunan, bademcik benzeri bir yapıdır.
Normalde bütün çocuklarda geniz eti vardır Bademcik (Tonsil) ve geniz eti (Adenoid) olarak isimlendirilen dokular lenfoid hücrelerden oluşmuştur. Lenfosit yapımında rolü vardır. Yeni doğanda anneden geçen immünglobulinler nedeniyle küçüktürler.
4-5 yaşlarda daha sık olmak üzere enfeksiyonlara bağlı olarak büyürler. Bademcikler ve geniz eti ilaç tedavisinin sonuç vermediği durumlarda ameliyat kesin çözümdür ve zorunlu haller dışında alt yaş sınırı 4-5’dir İleri yaşlarda küçülme eğilimi gösterirler.Ancak geniz etinin varlığı değil aşırı büyümesi veya iltihaplanması hastalık olarak kabul edilir. Geniz etinin büyümesi solunum yolunun üstkısmını daraltır veya tıkar, yanında bulunan orta kulağı havalandıran östaki borusunun
çalışmasını engeller ve burundan nefes almayı ve normal salgıların akmasını engeller. Bu nedenle, aşağıdaki belirtiler ortaya çıkar:
- Burun solunumunun bozulması, ağızdan soluma,
- horlama,
- Burun, geniz ve sinüslerin tekrarlayan veya müzminleşen
- iltihapları,
- Ağır işitme ile birlikte orta kulak iltihapları ve orta kulakta
- sıvı birikmesi
- Boyunda bezelerin büyümesi.
Bu belirtiler varsa büyümüş veya iltihaplanmış olan geniz eti çıkarılmalıdır
Girişimin yapılmaması durumunda neler olabilir?
Geniz eti zamanında alınmazsa ileride aşağıdaki problemlere neden olabilir:
- Kronik (müzmin) orta kulak iltihabı ve sinüzitler
- Devamlı ağız solunumuna bağlı yüz ve çene kemiklerinde şekil bozuklukları
- Dişlerde çarpılmalar ve çene kapanma bozuklukları
Geniz etinin gelişmeyi engellediği düşünülmesine rağmen bu konuda bilimsel kanıt olmasa da geniz eti alındıktan sonra çocukların çoğunluğunda gelişmenin hızlandığı da bir gerçektir.
Bademcikler erken çocukluk çağında, ağız boşluğundan vücuda giren yabancı maddeleri toplarlar ve vücutta savunma maddelerinin yapılmasını sağlarlar. Bademciklerin bu fonksiyonu yaş ilerledikçe süratle azalır. Bademciklerden başka boğazın yukarı kısımlarında birçok yerde aynı yapıda dokular vardır. Bu nedenle bademciklerin alınmasının bağışıklık sistemi üzerine olumsuz etkisi yoktur.
Bademciklerin alınması şu durumlarda gereklidir:
- Tekrarlayan bademcik iltihapları,
- Uykuda solunum durması (uyku apnesi hastalığı)
- Solunum ve yutma güçlüğüne neden olan aşırı bademcik büyümesi,
- Sık tekrarlayan bademcik iltihapları (çocuklarda yılda 3 – 5’ten fazla, erişkinlerde yılda 1’den fazla)
- Nefes / ağız kokusu, boyun lenf bezlerinin şişmesi gibi belirtiler veren müzmin bademcik iltihapları,
- Kalp romatizması (akut romatizmal ateş), kalp kapakçığı iltihabı veya böbrek iltihabı olan kişilerde görülen müzmin bademcik iltihapları,
- Bademcik apsesi,
- Kötü huylu bademcik tümörü şüphesi
- Çocukta burun solunumu bozukluğu veya horlama varsa, genellikle bademcik ve geniz eti birlikte alınır.
Girişimin yapılmaması durumunda neler olabilir?
Eğer ameliyat bademciklerin aşırı büyük olmasına bağlı uykuda nefes kesilmesi (uyku apnesi hastalığı) veya nefes alma / yutma zorluğu nedeniyle önerilmişse ameliyatın yapılmaması aşağıdaki problemlere neden olabilir:
- Uykuda nefes kesilmesine bağlı kalp ve akciğer yetmezlikleri
- Kalp ritmi bozuklukları, yüksek tansiyon (çocuklarda bile görülebilir)
- Uykuda ani ölüm
- Büyüme ve gelişme geriliği (Bademciklerin aşırı büyük olmasına bağlı solunum ve yutma güçlüğünün çocuklarda büyüme ve gelişmeyi engellediği düşünülmesine rağmen bu konuda yeterli bilimsel veri bulunmamaktadır ancak büyümüş olan bademcikler alındıktan sonra çocuklarda hızlı büyüme görülür)
- Devamlı ağız solunumuna bağlı yüz ve çene kemiklerinde şekil bozuklukları
- İleride kalp yetmezliğine neden olabilecek kalp romatizması (akut romatizmal ateş), kalp kapakçığı iltihabı
- İleride böbrek yetmezliğine neden olabilecek böbrek iltihabı (glomerülonefrit)
- Vücutta devamlı bir iltihap odağı varlığına bağlı çeşitli müzmin hastalıklar
- Vücutta devamlı bir iltihap odağı varlığına bağlı devamlı yorgunluk, halsizlik
Bademcik ve /veya geniz eti ameliyatı nasıl yapılır?
Bademcik ameliyat ; çocuklarda genel (narkoz), erişkinlerde genel (narkoz) veya lokal (yerel) anestezi altında yapılır. Anesteziyi takiben ağız özel bir alet ile açıldıktan sonra bademcikler çevredeki kaslardan ve mukozadan (örtüden) sıyrılır ve bağlantı yerlerinden ayrılarak, açık olan ağızdan çıkarılır. Bademciklerin çıkarılması için makas, bistüri (bıçak) gibi klasik teknikler kullanılabildiği gibi, dokuyu elektrikle yakma (elektrokoter), veya benzeri yeni teknolojiler de kullanılabilir. Bu tekniklerin her birinin kendine göre avantaj ve dezavantajları mevcuttur. Takiben kanama kontrolü yapılır. Eğer geniz eti alınması da gerekiyorsa, o da aynı esnada çıkarılır.Bu girişim genel anestezi (narkoz) altında yapılır.
Anesteziyi takiben ağız özel bir alet ile açıldıktan sonra yumuşak damağın ve küçük dilin üst kısmında bulunan büyümüş olan geniz eti, ağızdan sokulan bir kazıma aleti ile kazınarak çıkartılır. Takiben kanama kontrolü yapılır ve ameliyat sonlandırılır.
Ortaya çıkabilecek yan etkiler:
- Narkozdan uyanma sırasında, hem huzursuzluk hem de uyku hali olması mümkündür.
- Ameliyattan hemen sonra başlayan ve yaklaşık 1 hafta – 10 gün boyunca devam eden boğaz ağrısı ağrı ve yutma güçlüğü (ilaçlarla hafifletilir),
- Hafif ses değişikliği ve burundan konuşma (çıkartılan bademcik çok büyük ise veya hasta ağrıdan dolayı sakınarak konuşuyorsa),
- Tat almada hafif değişiklik,
- Çene ekleminde basınç hissi,
- Hafif ağız kokusu.
- Nadir görülebilen yan etkiler:
- Dişlerin zarar görmesi, hatta kaybı; özellikle önceden hasar görmüş dişlerde, ağzı açan aletin basısı sonucu ortaya çıkar.
- Geç kanamalar; özellikle kanın solunum yoluna kaçmasını önlemek için, çok ender de olsa yeni bir ameliyat gerekli olabilir.
Çok nadir görülebilen yan etkiler:
- Enfeksiyonlar; boyun lenf bezlerinin iltihabı, apseleri veya iltihabın kana karışması (kan zehirlenmesi, sepsis)
- Burundan konuşmanın kalıcı olması (özellikle gizli damak yarığı varsa)
- Kalıcı çene eklemi problemleri,
- Şiddetli kanamalar; anormal seyreden bir damar varlığında veya bilinmeyen pıhtılaşma bozukluğunda görülebilir, gerektiğinde kanı durdurmak için boynun dış kısmından ameliyat yapılabilir
- Kan nakli, geç kanamalarda yalnız çok ender durumlarda gerekli olur
- Sinirlerin hasarına bağlı kalıcı tat alma bozukluğu, yutkunma güçlüğü veya dilde hareket bozukluğu (ağız açacağının baskısı, aşırı nedbe oluşumu veya konulan dikişlerin çekmesi sonucu ortaya çıkabilir)
- Tüm cerrahi girişimlerde görülebilen damar içinde kan pıhtılaşması (tromboz / emboli), yara iltihabı veya kalp dolaşım sistemi reaksiyonları gibi genel tehlikeler, bademcik ameliyatında son derece enderdir
- İstatistiklerde 14.000 ameliyattan birinde anesteziye veya cerrahiye bağlı ciddi komplikasyon bildirilmektedir. Ameliyat sonrası ciddi kanama oranı 5/1000 gibi düşük orandadır. Bademcik ameliyatından sonra daha kolay farenjit olunduğu yolunda bir inanış vardır. Bademciği alınmış yada alınmamış insanlarda farenjit görülme oranı aynı sıklıktadır. Bademciklerin alınması farenjit olma oranını artırmamaktadır.
Girişimden sonra hastanın dikkat etmesi gereken hususlar:
- Ameliyattan günler sonra ortaya çıkan geç kanamalar (bunlar kendini ağız veya burundan kanama veya öksürükle kan gelmesi şeklinde belli eder).
- Şiddetli ağrı veya yüksek ateş .
- Narkoza veya kullanılan sakinleştirici, ağrı kesici ilaçlara bağlı olarak refleksler geçici bir süre etkilenecektir. Bu nedenle girişimden sonra ilk 24 - 48 saat içinde evde istirahat edilmelidir.Erişkinler bu süre içinde araba kullanmamalı, tehlikeli makinelerde çalışmamalı ve önemli kararlar almamalıdır.
- Ameliyatı takip eden ilk on gün yaranın korunması için sert gıdalar alınmamalıdır. Gazlı içecek veya yiyeceklerden kaçınılmalıdır.
Ameliyattan sonra 5 – 7 gün süre ile;
- Bedensel yorgunluklardan ve kan basıncını yükselten aktivitelerden her durumda sakınılmalıdır (örneğin, spor, jimnastik, ağır kaldırma)
- Çocuğunuz yuvaya veya okula gitmemelidir
- Çok sıcak banyo yapılmamalı, (ılık duş alınabilir),
- Koyu kahve ve alkol içilmemelidir.
- Girişimden sonra altı hafta süre ile aşı yapılmamalıdır.
